Dari

Dari is 'n naam wat sedert die 10de eeu aan die Nieu-Persiese taal gegee is, wat algemeen in Arabies (vergelyk Al-Estakhri , Al-Muqaddasi en Ibn Hawqal ) en Persiese tekste gebruik word. ^[20]

Sedert 1964 is dit die amptelike naam in Afghanistan vir die Persies wat daar gepraat word. In Afghanistan verwys Dari na 'n moderne dialekvorm van Persies, wat die standaardtaal is wat gebruik word in administrasie, regering, radio, televisie en gedrukte media. Vanweë die oorwig van Dari-moedertaalsprekers, wat normaalweg die taal Farsi ( فارسی , "Persies") noem, staan ​​dit in sommige Westerse bronne ook bekend as "Afghaanse Persies". ^{[9] [10]}

Daar is verskillende menings oor die oorsprong van die woord Dari . Die meerderheid geleerdes meen dat Dari verwys na die Persiese woord dar of darbār ( دربار ), wat "hof" beteken, aangesien dit die formele taal van die Sassanides was . ^[6] Die oorspronklike betekenis van die woord dari word gegee in 'n kennisgewing wat toegeskryf word aan Ibn al-Muqaffaʿ (aangehaal deur Ibn al-Nadim in Al-Fehrest ). ^[21] Volgens hom was " Pārsī die taal wat deur priesters, geleerdes en dies meer gepraat is; dit is die taal van Fars ." Hierdie taal verwys na die Midde-Persies . ^[6] Wat Dari betref , sê hy, "dit is die taal van die stede Madā'en; dit word gepraat deur diegene wat aan die koning se hof is. [Die naam daarvan] hou verband met die teenwoordigheid aan die hof. Onder die tale van die inwoners van Khorasan en die ooste, is die taal van die mense van Balkh oorheersend. ' ^[6]

Die Dari-taal wat in Afghanistan gepraat word, moet nie verwar word met die taal van Iran genaamd Dari of Gabri nie, wat 'n taal is van die sub-Iraanse subgroep wat in sommige Zoroastriese gemeenskappe gepraat word . ^{[22] [23]}

Dari kom van die Midde-Persies wat tydens die heerskappy van die Sassanid-dinastie gepraat is . In die algemeen staan ​​Iraanse tale bekend uit drie tydperke, gewoonlik na verwys as Ou, Midde- en Nuwe (Moderne) tydperke. Dit kom ooreen met drie tydperke in die Iraanse geskiedenis, aangesien die ou era die tydperk was voor, gedurende en na die Achaemenidiese periode (dit wil sê tot 300 vC), en die Middeleeuse periode die volgende periode, naamlik die Sassanid-periode en deel van die post-Sassanid periode, en die Nuwe era was die periode daarna tot vandag toe. ^{[24] [25] [26]}

Maar hy vermoed dat die eerste persoon in Europa wat die term Deri vir Dari gebruik het, Thomas Hyde in Oxford was, in sy hoofwerk, Historia religionis veterum Persarum (1700). ^[27]

Dari of Deri het twee betekenisse:

• taal van die hof

"die Zebani Deri (Zeban i Deri of Zaban i Dari = die taal van Deri), of die taal van die hof, en die Zebani Farsi, die dialek van Persië in die algemeen (...)" ^{[28] [29]}

• Dari , soms Araki- Methods (Irakies), is 'n vorm van poësie wat van Rudaki tot Jami gebruik word . In 1500 nC verskyn dit in Herat in die Persiese sprekende Timurid dinastie , en die Persiese gedigte van die Indiese digters van die Mughal Empire wat die gebruik Indiese vers metodes of rym metodes soos Bedil en Muhammad Iqbal , bekend geword het met die Araki metodes. Iqbal was dol oor beide literatuurstyle en poësie toe hy geskryf het:

گرچہ هندی در عذوبت شکر است ^{1 [30]}

Garče Hendī dar uzūbat ² šakkar ast

طرز گفتار دری شیرین تر است

tarz-e goftār-e Darī šīrīn tar ast

Vertaling volgens literatuur en poësie: Alhoewel in euphonious Hindi * suiker is  - is rymmetode in Dari ( Persies ) soeter *

Qandi Parsi of [Ghand e Parsi] ( Rock candy of Parsi ) is 'n metafoor vir die Persiese taal en poësie.

• Oorspronklike bey Iqbal : Hindi ; Hindi in Devanagariscript = Oerdoe in Persies-Arabies-skrif
• عذب is 'n byvoeglike naamwoord van uzūbat of ozubat عذوبت Engels: saligheid of verrukking , smaak of soetheid ; in taal, letterkunde en poësie uzubat middel welluidend , melodie of phonaesthetics .

Hierdie gedig is 'n poëtiese verklaring van die digter Iqbal met betrekking tot die poësie van die 14de-eeuse Persiese digter Hafez :

شکرشکن شوند همه طوطیان هند

Šakkar-šakan šavand hama tūtīyān-e Hend

زین قند پارسی که به بنگاله می‌رود

zīn qand-e Pārsī ke ba Bangāla mē-ravad

Engelse vertaling:

Al die papegaaie van Indië sal suiker kraak

Deur hierdie Persiese lekkergoed wat na Bengale gaan ^{[31] [32]}

Persies het die Sentraal-Asiatiese tale van die Oos-Iraniese vervang. ^[33] Ferghana, Samarkand en Bukhara het in die oorspronklike Khorezmiese en Soghdiese gebiede tydens die regering van Samanid taalkundig verdadig . ^[34] Dari-Persies het versprei in die Oxusrivier-streek, Afghanistan en Khorasan na die Arabiese verowerings en tydens die Islamities-Arabiese bewind. ^{[35] [36]} Die vervanging van die Pahlavi-skrif deur die Arabiese skrif om die Persiese taal te skryf, is deur die Tahirides in die 9de eeuse Khorasan gedoen. ^[37] Die Dari-Persiese taal het versprei en gelei tot die uitwissing van Oos-Iraanse tale soos Bactrian , Khwarezmian, met slegs 'n klein hoeveelheid Sogdiaanse afstammelinge van Yaghnobi wat nog onder die nou Persies-sprekende Tajik-bevolking in Sentraal-Asië gebly het, omdat Arabies-Islamitiese weermag wat Sentraal-Asië binnegeval het, het ook sommige Perse ingesluit wat die streek soos die Sassaniede regeer het . ^[38] Persies is deur die Samanide in Sentraal-Asië gewortel. ^[39] Persies het Sogdian uitgefaseer. ^[40] Die rol van lingua franca wat Sogdian oorspronklik gespeel het, is ná die koms van Islam deur Persies opgevolg. ^[41]

Persies was 'n belangrike taal van regering en diplomasie tot in die middel van die 1700's. Vervolgens het die sterkte van Persië afgeneem in vergelyking met die industrialiserende state van Europa (van wie baie imperialistiese beleide gevolg het in die streke waar Persies gepraat is).

Hierdie tabel gee inligting oor hoeveel keer die digters van die Persiese literatuur die terme Iran, Turan, Parsi, Farsi, Dari, Khorassan en Pahlevi geskryf het. Dit is opmerklik dat baie van Nazm (= vers نظم) i Dari of Dastan i Dari ('n verhaal van Dari), Tarz e Guftar e Dari (طرز گفتار دری-styl van Dari convers) gepraat het. Nazm (versvorm) en Nassir (نثر = roman, kortverhaal, ens.) En درامه (drama) - die drie literatuurgenres. Nuwe Persiese literatuur begin met Poems of Rudaki .

Meerderheid Dari-sprekende streke in Afghanistan

Dari is een van die twee amptelike tale in Afghanistan (die ander is Pashto ). In die praktyk dien dit egter as de facto lingua franca onder die verskillende etnolinguistiese groepe.

Dari word inheems gepraat deur ongeveer vyf en twintig persent tot ongeveer tagtig persent bevolking van Afghanistan as primêre taal. ^{[9] [14] [44] [45] [46]} Tajiks , wat ongeveer 27% van die bevolking uitmaak , is die hoofsprekers, gevolg deur Hazaras (9%) en Aymāqs (4%). Daarbenewens gebruik baie Pasjoene wat in Tajik en Hazara gekonsentreerde gebiede Dari ook as eerste taal gebruik. Die World Factbook sê dat tagtig persent van die Afghaanse bevolking die Dari-taal praat. ^[9] Ongeveer 2,5 miljoen Afghane in Iran en Afghanen in Pakistan , wat deel uitmaak van die breër Afghaanse diaspora , praat ook Dari as een van hul primêre tale. ^[47]

Dari oorheers die noordelike, westelike en sentrale gebiede van Afghanistan, en is die algemene taal wat in stede soos Mazar-i-Sharif , Herat , Fayzabad , Panjshir , Bamiyan en die Afghaanse hoofstad Kaboel waar alle etniese groepe gevestig is , gepraat word. Dari-sprekende gemeenskappe bestaan ​​ook in suidwestelike en oostelike gebiede wat deur Pashtun oorheers word, soos in die stede Ghazni , Farah , Zaranj , Lashkar Gah , Kandahar en Gardez .

Dari het bygedra tot die meerderheid Persiese lenings in ander Asiatiese tale, soos Oerdoe , Hindi , Punjabi , Bengali , ens., Aangesien dit die administratiewe, amptelike, kulturele taal van die Persiese Mughal-ryk was en as die lingua franca gedurende die hele Suid-Asiatiese subkontinent vir eeue. Turkiese veroweraars in Sentraal-Asië , wat dikwels in Afghanistan gevestig is , het die taal na Suid-Asië gebring. ^[48] Die basis vir die bekendstelling van die Persiese taal in die subkontinent in die algemeen is van sy vroegste dae af deur verskillende gepersianiseerde Sentraal-Asiatiese Turkse en Afghaanse dinastieë bepaal. ^[49] Die aansienlike Persiese komponent van die Engels-Indiese leenwoorde in Engels en in Oerdoe weerspieël dus die Dari-uitspraak. Die woorde dopiaza en pajama kom byvoorbeeld uit die Dari-uitspraak; in Iraanse Persies word hulle uitgespreek as do-piyāzeh en pey-jāmeh . Persiese lekseme en sekere morfologiese elemente (bv. Die ezāfe ) is dikwels gebruik om woorde te versamel vir politieke en kulturele begrippe, items of idees wat histories buite die Suid-Asiatiese streek onbekend was, soos die geval is met die bogenoemde 'lenings'. Die Dari-taal het 'n ryk en kleurvolle tradisie van spreekwoorde wat die Afghaanse kultuur en verhoudings diep weerspieël, soos blyk uit die Amerikaanse vlootkaptein Edward Zellem in sy tweetalige boeke oor Afghaanse Dari-spreekwoorde wat in Afghanistan versamel is. ^{[50] [51]}

Daar is fonologiese, leksikale, ^[52] en morfologiese ^[26] verskille tussen Afgaanse Persies en Iranse Persies. Daar is geen noemenswaardige verskille in die geskrewe vorms nie, behalwe streeksidiomatiese frases.

Fonologiese verskille

Die belangrikste verskille tussen standaard Iranse Persies, gebaseer op die dialek van die hoofstad Teheran, en Afghaanse Persies, gebaseer op die Kaboel-dialek, is:

1. Die samevoeging van majhul- vokale / eː, iː / en / oː, uː / in / iː / en / uː / onderskeidelik in Iraanse Persies, terwyl dit in Afgaanse Persies steeds apart gehou word. Die identies geskrewe woorde شیر 'leeu' en 'melk' word byvoorbeeld in Iraanse Persies dieselfde uitgespreek as / ʃiːr / , maar / ʃeːr / vir 'leeu' en / ʃiːr / vir 'melk' in Afgaanse Persies. Die lang vokaal in زود "vinnig" en زور "sterkte" word gerealiseer as / uː / in Iraanse Persies, daarenteen word hierdie woorde onderskeidelik uitgespreek / zuːd / en / zoːr / in Persiese sprekers in Afghanistan.
2. Die behandeling van die diftonge van vroeë Klassieke Persiese "aw" (as "ow" in Engl. "Koei") en "ay" (as "i" in Engels "ice"), word uitgespreek [ow] (soos in Engl. . "laag") en [ej] (soos in Engels "dag") in Iraanse Persies. Dari, aan die ander kant, is meer argaïes, bv. نوروز 'Persiese Nuwejaar' word gerealiseer as / nowruːz / in Iraans en / nawroːz / in Afghaanse Persies, en نخیر 'nee' is / naχejr / in Iraans en / naχajr / in Afgaanse Persies. Boonop word [ow] vereenvoudig tot [o] in normale Iraanse spraak, en sodoende saamgesmelt met die kort vokaal / u / (sien hieronder). Dit kom nie in die Afghaanse Persies voor nie.
3. Die hoë kort vokale / i / en / u / word gewoonlik in Iraanse Persies verlaag tot [e] en [o] , anders as in Dari, waar hulle alofone met 'n hoë en 'n laer vlak kan hê.
4. Die uitspraak van die labiale medeklinker (و), wat gerealiseer word as 'n stemhebbende labiodentale frikatief [v] , maar die Afgaanse Persies behou steeds die (klassieke) bilabiale uitspraak [w] ; [v] word in Afghaans-Persies aangetref as 'n allofoon van / f / voor uitgesproke medeklinkers en as variasie van / b / in sommige gevalle, tesame met [ β ] .
5. Die konvergensie van stemhebbende uvulêre stop [ɢ] (ق) en uitgesproke velar-frikatief [ɣ] (غ) in Iraanse Persies (vermoedelik onder invloed van Turkse tale soos Azeri en Turkmeens ), ^[53] word in Dari steeds apart gehou.
6. Die verwesenliking van die kort finale "a" (ه-) as [e] in die Iraanse Persies.
7. Die verwesenliking van kort nie-finale "a" as [æ] in die Iraanse Persies.
8. [a] en [e] in woord-finale posisies is apart in Dari, [e] is 'n woord-finale allofoon van / æ / in Iraanse Persies.

Dialektekontinuum

Die dialekte van Dari wat in Noord-, Sentraal- en Oos-Afganistan gepraat word, byvoorbeeld in Kaboel , Mazar en Badakhshan , het verskillende kenmerke in vergelyking met die Iraanse Persies . Die dialek van Dari wat in Wes-Afghanistan gepraat word, staan ​​egter tussen die Afghaanse en Iraanse Pers. Die Herati- dialek deel byvoorbeeld woordeskat en fonologie met beide Dari en Iraanse Persies. Die dialek van Persies in Oos-Iran, byvoorbeeld in Mashhad , stem ook baie ooreen met die Herati-dialek van Afghanistan.

Die Kabuli-dialek het die standaardmodel van Dari in Afghanistan geword, net soos die Teherani-dialek met betrekking tot die Pers in Iran. Sedert die veertigerjare het Radio Afghanistan sy Dari-programme in Kabuli Dari uitgesaai, wat die homogenisering tussen die Kabuli-weergawe van die taal en ander dialekte van Dari wat deur die hele Afghanistan gepraat word, verseker. Sedert 2003 het die media, veral die private radio- en televisie-uitsaaiers , hul Dari-programme met die Kabuli-verskeidenheid uitgevoer.

Konsonante

• Stop / t, d / is foneties tandstop [ t̪, d̪ ].
• 'N Raakstop / ʔ / verskyn slegs in woorde van Arabiese oorsprong.
• 'N Flapgeluid / ɾ / kan as 'n trilklank [ r ] gerealiseer word , in sommige omgewings, meestal woord-finale posisie; andersins kontrasteer hulle tussen vokale waarin 'n tril voorkom as gevolg van geminasie (verdubbeling) van [ ɾ ], veral in leenwoorde van Arabiese oorsprong. Slegs [ ɾ ] kom voor en na medeklinkers voor; in woord-finale posisie, is dit gewoonlik 'n vrye variasie tussen 'n flap of 'n tril wanneer dit gevolg word deur 'n medeklinker of 'n pouse, maar flap is meer algemeen, slegs flap voor vokaal-aanvanklike woorde.
• Wanneer 'n velêre medeklinker voorafgegaan word, word / n / 'n velêre neusklank [ ŋ ]. Wanneer 'n bilabiale stop voorafgegaan word, word dit gerealiseer as 'n bilabiale neus [ m ].
• Wanneer dit in 'n woord-finale posisie / w / voorkom, word dit geartikuleer met 'n effens gehoor agterste vokaal as [ wᵘ ].
• Daar is egter nie 'n uitgesproke labio-tandheelkundige frikatief in Dari nie; wanneer 'n / f / 'n uitgesproke medeklinker voorafgaan, word dit effens uitgespreek as [ f vo ].

Klinkers

• Klinkerklanke / a, ɑ / word gerealiseer as [ ɐ, ʌ ] as dit laks voorkom. ^[54]

Opeenvolgende regerings in Afghanistan het Nieu-Persies as 'n amptelike regeringstaal bevorder sedert die tyd van die Sultanaat van Delhi (1206–1526), ​​selfs al is die regerings deur die Pasjtoense mense oorheers. Sher Ali Khan van die Barakzai-dinastie (1826–1973) het die Pashto-taal die eerste keer as 'n addisionele taal van administrasie bekendgestel . Die plaaslike naam vir die Persiese variëteit wat in Afghanistan gepraat word, is in 1964 amptelik verander van Farsi na Dari, wat "hoftaal" beteken. ^{[55] [56] [57]} Zaher het gesê dat daar, soos tans, twee amptelike tale sal wees. , Pashto en Farsi, alhoewel laasgenoemde voortaan Dari sou heet. Binne hul onderskeie taalgrense is Dari en Pashto die media van die onderwys.

• Persiese grammatika
• Midde-Persies
• Tajik taal
• Hazaragi-dialek

• Harold F. Schiffman Taalbeleid en taalkonflik in Afghanistan en sy bure (Brill's Studies in Suid- en Suidwes-Asiatiese tale) BRILL, Leiden, 1 ed, 2011 ISBN  978-9004201453

• Dari by Encyclopædia Iranica
• Dari-taal, alfabet en uitspraak
• Dari taalbronne
• Dari-alfabet